नदीमा सुन खोज्न चिनियाँ कम्पनी

नदीमा बगेर आउने सुन संकलन गर्न चिनियाँ निजी क्षेत्रले चासो देखाएको छ । आधुनिक प्रविधिबाट नदीको बालुवाबाट सुन निकाल्न चालू आर्थिक वर्षमा मात्रै १७ कम्पनी दर्ता भएको खानी तथा भूगर्भ विभागले जनाएको छ । हिमालबाट आएका नदीमा वालुवासँगै बगेर आउने सुनको कणबाट बनाइने सुन नै प्लेसियर भनिन्छ ।

मुलुकका विभिन्न भागमा पहिचान भएकामध्ये करिब ६५ प्रतिशत सुन खानी उनीहरूले दर्ता गराइएसकेका छन् । हालसम्म ७० वटा खानी पहिचान भएकामा ४० वटा चिनियाँहरूले दर्ता गरएको विभागले जनाएको छ ।

कम लगानीमा बढी प्रतिफल पाइने भएकाले प्लेसियर नामक सुन उत्पादन गर्न चिनियाँहरू आएको विभागका योजना शाखाका  इन्जिनियर केडी झाले जानकारी दिए । ‘बालुवामा सजिलै भेटिने भएकाले रक सुनभन्दा प्लेसियर उत्पादनमा चिनियाँहरू आकषिर्त भएका छन्,’ उनले भने, ‘सुदूर र मध्य पश्चिमका नदीमा प्लेसियरको प्रशस्त सम्भावना छ ।’

कणर्ाली र नारायणी नदी छेउमा सिएन मिनरल प्रालि नामक चिनियाँ कम्पनीले सुन उत्खननको अनुमति लिई काम गरिरहेको छ । उसले नेपालमा नमुना परीक्षण गर्ने प्रविधि अभावका कारण चीन लगेर परीक्षण गरिरहेको जनाइएको छ । तर उसले कति परिमाणमा सुन भेटाएको भन्ने जानकारी विभागलाई दिएको छैन । 

कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयमा कम्पनी दर्ता, खानी तथा भूगर्भ विभागमा अनुमति, नवीकरण र उत्खननबापत मात्र चिनियाँ लगानीकर्ताले प्रत्येक वर्ष १ करोड ९० लाखभन्दा बढी राजस्व तिर्दै आएका छन् । थप खानी दर्ता भएकाले यस वर्षदेखि २ करोड राजस्व उठ्न सक्ने विभागले जनाएको छ । 

यस्तो खानी सञ्चालन गर्न अनुमति लिँदा विदेशी कम्पनीले १५ लाख बुझाउनुपर्ने व्यवस्था छ । यसरी दर्ता भइसकेको कम्पनीले खानी तथा खनिज पदार्थ नियमावलीअनुसार चार वर्षभित्र उत्खनन प्रक्रियामा गइसक्नुपर्ने प्रावधान छ । खानी तथा खनिज पदार्थ नियमावलीअनुसार सुन उत्पादन भइसकेपछि प्रतिग्राम सात रुपैयाँ सरकारलाई रोयल्टी तिर्नुपर्छ । उत्पादनको चरणमा रहेकाले हालसम्म रोयल्टी नउठेको झाले बताए ।

‘सिन सेन’ नामक पहिलो चिनियाँ कम्पनी २०६५ मा धादिङको किरणचोक गाविसमा प्लेसियर सुन उत्पादन गर्ने उदेश्यले उद्योग विभागमा दर्ता भएको थियो । तर उसले हालसम्म कति काम गर्‍यो यसको जानकारी सम्बन्धित निकायसंँग छैन ।

नेपालमा दक्ष जनशक्ति अभावका कारण चिनियाँहरू आफैं आई नदी किनारमा प्लेसियर सुन खोज्ने काम गर्छन् । उनीहरूसँग दक्ष प्राविधिक भएकाले आफैं आई अनुसन्धान गर्ने गरेको इन्जियिनर झाले बताए । ‘हामीसँग दक्ष जनशक्ति नै छैन, त्यसकारण उनीहरू आफैं खोज अनुसन्धान कार्यमा जुट्छन्,’ उनले भने ।

वरिष्ठ भूगर्भविद् कृष्णप्रसाद काफ्ले नेपालमा प्लेसियर सुन उत्पादनकोे प्रचुर सम्भावना रहेकाले चिनियाँहरू आकषिर्त भएको बताए । ‘भूगर्भ विभागमा रहँदाको अनुभव र स्वतन्त्र अनुसन्धानअनुसार पनि हिमालबाट बग्ने नदीमा प्लेसियर सुन पाइन्छ,’ उनले भने ।

मुलुकमा रोजगारीका सम्भावना बढ्ने र आर्थिक हिसाबले उन्नति हुने भएकाले चिनियाँ कम्पनीलाई सरकारले अझ आकषित गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ । नियम कानुनका झन्झटिला प्रावधानलाई सरकारले  सजिलो बनाएमा विदेशी कम्पनी बढी आकषिर्त हुने काफ्लेले बताए ।

विभाग पनि रोल्पाको किमा सेर्पु र्झवन, लुङ्ग्री र वार ग्राममा आफ्नो प्रारम्भिक अध्ययन सिध्याएर उत्पादनका लागि निजी लगानीकर्तासँग बोलपत्र माग्ने प्रक्रियामा छ । विभागले महाकाली र बैतडी-दार्चुलाको चमेलिया नदीमा पनि सुनको प्रारम्भिक अध्ययन गरेको थियो ।

चमेलिया र महाकाली नदीको प्रारम्भिक अध्ययनमा सहभागी काफ्लेले सरकारले सुन खानी मात्र नभई कुनै पनि उद्योग व्यवसायमा चासो नदेखाएको गुनासो गरे । ‘यदि सरकारले चमेलिया र महाकाली नदीमा थप कार्य अगाडि बढाएको भए आजसम्म नेपालले सुन आफैं उत्पादन गर्न सक्थ्यो,’ उनले भने, ‘सानो कुरामा पनि राजनीति हाबी हुने मुलुकमा कहाँ उद्योगधन्दा फस्टाउँछ, सरकारले चाहेमा प्रविधि र दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्न सक्छ ।’

प्रकाशित मिति: २०६७ पुस १३ ०९:१४

posted by: dambar prasad rimal              sourced by : ekantipur